مواد رنگدار گیاهی

مواد رنگدار گیاهی

بسیاری از گیاهان رنگدار هستند، برگ‌ها، کاه، پوست و میوه‌ها حاوی انواع رنگ‌های موجود در گیاهان است و این گیاهان در ایران به دلیل فراوانی و در دسترس بودن، برای رنگرزی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند. خارج کردن رنگ از این برگ و میوه تقریبا مشابه یکدیگر است و نکته قابل توجه در این مواد این است که بایستی حجم زیادی از این گیاهان را در دسترس داشت تا بتوان مقدار رنگ مدنظر را استخراج نمایید.

آب و هوا و پوشش گیاهی ایران، دریافت رنگ‌های روشن را آسان تر از رنگ‌های تیره می‌کند. از بین تمام گیاهان رنگی ایران فقط گیاهانی که در خوزستان کاشته می‌شوند، مانند نیل سرمه ای رنگ هستند. رنگ مشکی و خاکستری تیره در ایران روی فرش‌ها استفاده نمی‌شد، جدا از تمام گیاهان رنگی ایران، پوست گردو و حنا نیز رنگ‌های شادی تولید می‌کنند.

کدام قسمت‌های گیاهان رنگدار است؟

در هر گیاه قسمت‌های رنگدار متفاوت بوده، برای مثال در گیاهانی چون نیل و توت قسمت رنگدار برگ این گیاهان است. روناس در ریشه، زعفران، گندل و اسپرک در قسمت گل، انار و پیاز در پوست میوه، بلوط در پوست ساقه و روناس در ریشه گیاه است. همچنین سماق و گزنه تماما رنگ دار هستند به جز ریشه گزنه که رنگدار نیست.

آشنایی با روناس

اگرچه منشا این گیاه خاورمیانه است، اما از زمان‌های بسیار قدیم در بیشتر نقاط جهان کشت می‌شده، این گیاه از دیرباز در اکثر مناطق ایران به ویژه در یزد کشت شده که با وجود آب و هوای گرم و خاک شنزار، این گیاه به راحتی رشد می‌کند. ریشه‌های این گیاه ضخیم است و تا عمق حدود ۲ متری در خاک شنی فرو می‌رود. ریشه این گیاه حاوی ماده زرد رنگی است که اگر تازه باشد شیرین و اگر کهنه باشد تلخ خواهد بود.

گونه‌های مختلفی از روناس با جنس‌ها و رنگ‌های مختلف وجود دارد. کیفیت رنگ‌دانه در ریشه این گیاه بستگی به مدت زمان ماندن آن در زیر خاک دارد. در گذشته ریشه‌های روناس را به مدت ۴ تا ۵ سال و گاهی بیشتر در زیر زمین نگهداری می‌کردند که یکی از دلایل کیفیت بالای رنگ‌ها در گذشته بود. متاسفانه این روزها ریشه یکساله را می‌فروشند که گفته می‌شود کیفیت رنگ دانه کاهش پیدا می‌کند.

از گیاه روناس چه رنگ‌هایی استخراج می‌شود؟

این گیاه در قسمت ریشه رنگدار است و ریشه آن به سه قسمت تقسیم می‌شود، در وسط ریشه مغز نازکی وجود دارد که رنگ قرمز دارد، بخشی که کلفت تر است روی مغز قرار گرفته و زرد مایل به قهوه ای است. همچنین پوست که روی ریشه قرار گرفته رنگی شبیه به قرمز اما مایل به قهوه ای دارد.

قدمت

رنگ سازی در ایران قدمتی چند هزار ساله دارد و نقاشی‌های بناهای تاریخی و منسوجات به جا مانده از دوران باستان گواه خوبی بر این مدعاست. گذشته از آثار به جا مانده از دوره هخامنشی و ساسانی که نشان از مهارت ایرانیان در بافت و رنگرزی فرش و پارچه‌های مختلف دارد، دوران صفویه اوج شکوفایی این هنر در ایران است و لازم به ذکر است که در آن زمان از رنگ‌های گیاهی نیز بهره می‌بردند.