شناخت و کاربرد مواد طبیعی رنگزا

شناخت و کاربرد مواد طبیعی رنگزا

بررسی‌های باستان شناسی نشان داده است که ایرانیان در رنگرزی مانند سایر اقوام و ملل باستان مهارت داشته‌اند و مواد رنگرزی که برای پارچه‌های خود به کار می‌برند بسیار پایدار و چشمگیر است. رنگ‌های طبیعی، یکی از اقلام صادراتی ایران در سال‌های متمادی بوده است.لوناس، اسپری، نیل، گل بابونه، برگ انگور عسگری، چغندر، پوست پیاز، برگ توت، باسم، گل رنگی، گل جعفری، برگ انجیر، پوست انار، بلوط، پوست گردو، حریره، سماق، زعفران، شیره و غیره ازجمله گیاهانی بودند که در ایران یافت می‌گردید و از رنگ آن‌ها برای رنگرزی استفاده می‌شد. در ادامه به شناخت و کاربرد مواد طبیعی رنگزا آشنا خواهیم شد.

پوست گردو

رنگ‌دانه موجود در پوست گردو ترکیبی به نام Jaglon است که می‌توان از آن برای ایجاد انواع سایه‌ها از قهوه‌ای روشن تا سیاه و خاکستری استفاده کرد. تنوع این رنگ‌ها به استفاده از دندانه‌ها و مواد افزودنی اضافه ‌شده بستگی دارد. از سماق نیز برای تهیه قهوه‌ای استفاده می‌شود.

اسپرک

اسپرک یا همان ورث گیاهی است که در سراسر ایران یافت می‌شود و از آن رنگ‌های گوناگونی بر پایه رنگ زرد به دست می‌آید مانند طلایی، زرد، زرد طلایی، زرد مات و شفاف.

پوست انار

رنگی مایل به زرد مانند اسپرک ایجاد می‌کند، اما دوام اسپرک را ندارد. رنگ‌های زرد و نارنجی نیز از گل و برگ موهای زعفران (در اراک و مرکزی)، جاشیر (فارس) و گندل (لرستان، کردستان و سایر مناطق غربی) به دست می‌آید.

نیل

ایندیگو یا نیلی برای تهیه سایه‌های آبی تا آبی تیره استفاده می‌شود. گاهی نیل را در فارس همراه با دندانه می‌جوشانند و رنگ سبز به خود می‌گیرد و با افزودن رنگ‌دانه ها رنگ بنفش می‌دهد. رنگ آبی نیز از وسمه به دست می‌آید.

روناس

رنگ‌دانه روناس ترکیبی به نام آلیزارین (۱،۲-دی هیدروکسی تراکینون) است که در ریشه ها یافت می‌شود. با کم و زیاد کردن نسبت‌ها و انواع دندان‌ها می‌توان رنگ قرمزی از این ماده به دست آورد.

قرمز دانه

بهترین ماده رنگی استخراج شده از حشره‌ای به همین نام که اغلب در درختان بلوط، کاج و کاکتوس زندگی می‌کند. دانه‌های قرمز را خشک کرده و در آب و پودر حل کنید، در نتیجه استفاده از یک ماده قلیایی به جای اسید رنگ ارغوانی می‌دهد و رنگ قرمز خوبی ظاهر می‌شود که در ترکیب با رنگ‌های گیاهی، سایه‌های متنوعی ایجاد می‌کند.در استفاده از رنگ‌های طبیعی، چون گروه‌های فعال این رنگ‌ها برای ایجاد پیوند با الیاف در هنگام رنگرزی پشم و ابریشم یا وجود ندارند یا اثر آن‌ها ضعیف است، در بیشتر موارد برای افزایش جذب و تثبیت بهتر رنگ روی محصول، باید یک ماده واسطه باشد و به آن دندانه می‌گویند.

حرف پایانی

در این مقاله در رابطه کاربرد مواد طبیعی رنگزا صحبت کردیم. با استفاده از رنگزاهای طبیعی به جای رنگ‌های مصنوعی مزایایی چون کاهش مشکلات زیست محیطی، جذاب بودن رنگ‌های طبیعی، سازگاری با پوست به دلیل نبود مواد شیمیایی، ارزش افزوده بیشتر، دوری از خطرات استفاده از رنگ‌های مصنوعی، ایجاد شیدهای ویژه و خاص شدن رنگ فرش با توجه به نوع رنگ بندی را در پی خواهد داشت.